حافظه کاذب چیست؟

حافظه کاذب یک یادآوری ساختگی یا تحریف شده از یک رویداد است. چنین خاطراتی ممکن است به‌طور کامل نادرست و خیالی باشند. در موارد دیگر، آن‌ها ممکن است عناصری از واقعیت داشته باشند که با مداخله اطلاعات یا پیچیدگی خاطرات دیگر، تحریف شوند.

اشتباهات حافظه کاملا متداول است.

مردم غالبا حافظه را مانند دستگاه ضبط فیلم تصور می‌کنند، که با دقت و صحت بالا آنچه را که اتفاق می‌افتد ضبط و با وضوح بالا ذخیره می‌کند. در واقعیت، حافظه بسیار مستعد استدلال غلط است. مردم می‌توانند کاملا اطمینان داشته باشند که حافظه آنها بدون مشکل است، اما این اطمینان هیچ ضمانتی بر صحت یک خاطره خاص نیست.

نمونه‌هایی از این پدیده می‌تواند عمدتا از یک دنیای نسبتا عادی مانند یادآوری نادرست از اینکه درب خانه را قفل کرده‌اید تا موارد جدی‌تر مانند یادآوری درست از جزئیات یک تصادف که شاهد آن بوده‌اید، باشد.

با توضیح روان‌شناسان دربارۀ چگونگی تعریف حافظه کاذب، نحوه شکل‌گیری خاطرات و تأثیراتی که چنین خاطراتی دارند، بیشتر در این مورد می‌آموزیم.

تعاریف حافظه کاذب

روان‌شناسان چگونه حافظه کاذب را تعریف می‌کنند و چگونه آنها را از دیگر اشکال قابل قبول حافظه متمایز می‌کنند؟

برخی از عناصر مشترک در حافظه کاذب عبارتند از:

• حافظه کاذب یک تجربه ذهنی است که طبق باور مردم بازنمایی دقیق از وقایع گذشته است.
• خاطرات کاذب غالبا درباره جزئیات بی‌ اهمیت است (باور دارید که کلید خود را روی میز در خانه گذاشته‌اید) یا به صورت جدی‌تر (باور دارید کسی را در صحنه جرم دیده‌اید).
• حافظه کاذب با خطاهای سادۀ حافظه تفاوت دارند. درحالی که همه ما مستعد به آسیب‌پذیری حافظه هستیم، حافظه نادرست چیزی بیش از یک اشتباه ساده است؛ که شامل میزان اعتبار یک خاطره است.

در حالی‌که همۀ ما نادرستی حافظه را هرازگاهی تجربه می‌کنیم، حافظه کاذب از این نظر منحصر به‌ فرد است که یک یادآوری مجزا از چیزی است که در واقع اصلا رخ نداده است. این به معنای فراموشی یا آشفتگی جزئیات از چیزهایی که تجربه کرده‌ایم نیست، این درمورد به خاطر آوردن چیزهایی است که از ابتدا تجربه نکرده‌ایم.

علل ایجاد حافظه کاذب چیست؟

چرا حافظه دروغین اتفاق می‌افتند؟ عواملی که می‌تواند بر حافظه نادرست تأثیر بگذارند شامل اطلاعات نادرست و تخصیص نادرست منبع اصلی اطلاعات است. دانش موجود و سایر خاطرات همچنین می‌توانند در شکل‌گیری یک حافظه جدید تداخل ایجاد کنند که باعث یادآوری اشتباه یا کاملا نادرست یک اتفاق می‌شود.

توصیه‌هایی که می‌تواند باعث ایجاد حافظه کاذب شود:

• محقق حافظه الیزابت لوفتس، از طریق تحقیقات خود نشان داد که القاء خاطرات دروغین از طریق تلقین کردن ممکن است.
• او همچنان نشان داد که با گذشت زمان، این خاطرات می‌توانند قوی‌تر و واضح‌تر شوند.
• با گذشت زمان، خاطرات تحریف می‎شوند و شروع به تغییر می‌کنند. در برخی موارد، ممکن است حافظه اصلی به منظور گنجاندن اطلاعات و تجربیات جدید نیز تغییر یابد.

درحالی که همۀ ما با خطاپذیری حافظه آشنایی داریم ( چه کسی وجود دارد که اطلاعات مهمی را فراموش نکرده باشد؟)، بسیاری از مردم این موضوع را نمی‌دانند که حافظه کاذب تا چه اندازه‌ای رایج است. انسان‌ها به طرز چشمگیری مستعد ابتکار هستند، که می‌تواند خاطره‌ای از یک رویداد بسازد که در واقع برای ما رخ نداده است.

برای مثال:

بیشتر اوقات این خاطره‌های کاذب نسبتا بی‌نتیجه هستند – یادآوری اینکه شما کلیدها را به خانه آورده‌اید و آنها را در آشپزخانه آویزان کرده‌اید، در صورتی که شما آنها را در ماشین جا گذاشته‌اید.

در موارد دیگر، خاطرات دروغین می‌توانند پیامد جدی داشته باشند. محققان دریافتند که حافظه کاذب یکی از دلایل اصلی محکومیت‌های نادرست است که معمولا از طریق شناسایی اشتباه یک مظنون یا تفکرات دروغین حین بازجویی‌های پلیس اتفاق می‌افتند.

چه کسی تحت تأثیر حافظه کاذب قرار می‌گیرد؟

تحقیقات پیشگامانه لوفتس نشان داده است که حافظه کاذب به‌راحتی و آسانی می‌تواند شکل بگیرد. در یک مطالعه، شرکت کنندگان ویدئویی از تصادف اتومبیل را تماشا کردند و سپس سؤالاتی درباۀ آنچه در فیلم دیدند از آنها پرسیده شد. از برخی شرکت کنندگان سؤال شده بود: “اتومبیل‌ها هنگام خرد شدن در مقابل هم تا چه‌ مقدار سرعت داشتند؟” درحالی که از دیگران نیز همین سؤال پرسیده شد اما کلمه “خرد شدن” با “ضربه خوردن” جایگزین شده بود.

هنگامی که یک هفته بعد شرکت‌کنندگان تست حافظه مربوط به این حادثه را انجام دادند، کسانی با کلمه “برخورد و خرد شدن” در سوال روبرو شدند با احتمال بیشتری شیشه‌ی شکسته اتوموبیل را به خاطر می‌آوردند، در صورتی که چنین اتفاقی روی نداده بود.

“زمان می‌تواند در شکل‌گیری حافظه نادرست نقش داشته باشد.”

لوفتس اظهار داشت که حافظه کاذب معمولا وقتی با سرعت شکل می‌گیرد که زمان کافی گذشته و حافظه اصلی از بین رفته باشد. به عنوان مثال، در شاهدان عینی مدت زمان بین حادثه و مصاحبه برای حادثه‌ی رخ داده نقش اصلی در حافظه نادرست افراد دارد.

اگر بلافاصله بعد از یک حادثه از آنها سؤال پرسیده شود، وقتی که جزئیات هنوز روشن و واضح هستند، افراد کمتر تحت تأثیر اطلاعات نادرست قرار می‌گیرند. اما اگر پرسش‌ها برای مدتی به تأخیر بیفتد، افراد تحت تأثیر اطلاعات غلط بالقوه قرار می‌گیرند.

با این حال ممکن است باور کردن اینکه بسیاری از انسان‌ها دچار حافظه کاذب می‌شوند، دشوار باشد. حافظه و خاطرات ما به اندازه‌ای که فکر می‌کنیم قابل اعتماد نیستند، حتی حافظه کاذب در بین افرادی که معمولا خاطره بسیار خوبی دارند هم می‌تواند به راحتی شکل بگیرد.