بیوفیدبک تکنیکی است که در آن سعی میشود با ایجاد تغییرات مثبت مطلوب در بدن، برخی از عملکردهای آن را بهبود ببخشد.
عملکرد یا فعالیت های بدنی ما به دو بخش ارادی و غیر ارادی تقسیم می شود ، فعالیت های ارادی مانند حرکت دادن دست و پاهاست که به صورت آگاهانه روی آنها کنترل داریم . برخی از فعالیت های بدن است مانند نرخ ضربان قلب ، تنفس ، دمای بدن ، فشار خون ، درک از درد ، امواج مغزی و … که به صورت غیر ارادی کنترل می شوند. پارامترهای مرتبط به این فعالیت ها به صورت ناخودآگاه در پاسخ به عوامل محیطی تغییر می کنند . به عبارت دیگر بدن به عوامل محیطی مانند عصبی شدن ، استرس ، هیجان ، بیماری و … عکس العمل نشان می دهد که می تواند موجب تغییر هریک از فعالیت های ذکر شده شود مثلا نرخ ضربان قلب در پاسخ به استرس افزایش میابد. این عملکردهای غیرارادی توسط سیستم عصبی خودمختار تنظیم می شوند . اگر فرد برای مدت طولانی در معرض هرکدام از این عوامل محیطی که منجر به تغییر فعالیت های بدن می شوند قرار بگیرد، ( استرس طولانی ، فشار عصبی زیاد و …)ممکن است دچار اختلال یا بیماری شود . این گروه از بیماری ها و اختلالات در دسته ی بیماری های تنظیمی (Regulation diseases) قرار میگیرند . همیشه روش های درمانی دارویی روش ایده آل درمان نیستند گاهی به دلایل مختلف مانند طولانی بودن پروسه درمان ، عوارض داروها ، هزینه آنها و … به دنبال روش های دیگری هستیم . خوشبختانه یک تکنولوژی جدید به وجود آمده است که به مردم کمک می کند تا بتوانند کنترل برخی از این عملکردهای غیرارادی را تا حدودی دردست گیرند که به این تکنولوژی بیو فیدبک گفته می شود.
بیوفیدبک تراپی ، یک تکنیک ذهنی بدنی است که به مردم آموزش می دهد که چگونه فعالیت های فیزیولوژیک خود را تغییر دهند. در اصل این روش به افراد این توانایی را می دهد که یاد بگیرند بهتر پاسخ های غیرارادی بدنشان را کنترل و تنظیم کنند . هدف از بیوفیدبک، درمان بیماری ها ، بهبود و جلوگیری از اختلالات و یا حتی ارتقای عملکرد فردی و دستیابی به عملکرد بهینه افراد می باشد.
بیوفیدبک را می توان نتیجه ترکیب دو اصطلاح پایه ای، یعنی فیدبک و شرطی سازی عاملی دانست. بنابراین به منظور درک مفهوم بیوفیدبک، ابتدا باید شناخت درستی از این دو اصطلاح پایه ای داشته باشیم.
فیدبک: طبق نظریه عمومی سیستم ها ، هر سیستم دارای حداقل دو جز است که این اجزا با یکدیگر در حال تبادل اطلاعات هستند. بخشی از سیستم در حال دادن اطلاعات است که به آن فیدفوروارد Feedforward گفته می شود و بخشی از سیستم اطلاعات را به سیستم بازمیگرداند که به آن فیدبک می گویند. اگر در یک سیستم این فیدبک (پسخوراند) و فیدفوروارد ( پیش خوراند) به طور مکرر رخ بدهد یک حلقه به وجود می آید که به آن چرخه ی فیدبک و فیدفوروارد(feedback/feedforward loop )می گوییم. در تمام سیستم ها نتیجه این حلقه، خود تنظیمی یا self-regulation می باشد. یعنی سیستم می تواند خود را تنظیم کند. مغز و در نتیجه بدن ما نیز به عنوان یک سیستم بسیار پیچیده بر همین مبنا فعالیت دارد .
شرطی سازی عاملی: اصطلاح پایه ای دوم شرطی سازی عاملی است که نوعی از شرطی سازیست که در آن اگر سیستم عملکرد مطلوبی داشته باشد پاداش می گیرد و اگر رفتار نامطلوبی داشته باشد تنبیه می گیرد. بدین ترتیب می توان گفت بیوفیدبک نوعی شرطی سازی عاملی است که در آن اگر فرد پاسخ زیستی مطلوب را از خود بروز دهد پاداش (فیدبک) میگیرد و در نتیجه تکرار مکرر آن سیستم خود را تنظیم می کند . مثلا در فردی که دارای اختلال رینود (سرد شدن نوک انگشتان دست) است اگر دمای نوک انگشت فرد افزایش یابد فیلمی (به عنوان پاداش) برای فرد پخش می شود. این که چگونه این افزایش انجام پذیرد را فرد نمی داند ولی مغز بر اساس اصل لذت مشتاق دیدن فیلم است در نتیجه در خود به دنبال عامل پخش فیلم می گردد و به طریقی که ما نمی دانیم چگونه ، آن را می یابد و نتیجتا پاسخ مطلوب را از خود بروز می دهد.
بیوفیدبک انواع مختلفی دارد که بسته به اینکه هدف آن بهبود یا ارتقای کدام عملکرد در بدن است از نوع خاصی از بیوفیدبک برای ثبت اطلاعات بدن استفاده می شود. این درمانگر است که تشخیص می دهد از کدام نوع از بیوفیدبک باید استفاده شود.
تکنیک نوروفیدبک میتواند به صورت تکنیکی برای ریلکسیشن ( آموزش آلفا) و یا تکنیکی برای هشیارسازی ( آموزش بتا) استفاده شود. بسته به نوع اختلال و مشکل ، فرد می آموزد میزان امواج مغزی ( دامنه ، قدرت ، یکنواختی و…) را کم یا زیاد کند.
تغییرات نرخ ضربان قلب Heart rate variability biofeedback (HRV):
الکترودهای مربوط به بیوفیدبک تغییرات نرخ ضربان قلب، برروی قفسه سینه ، لاله ی گوش و انگشت یا مچ دست قرار می گیرد تا تغییرات فاصله زمانی بین دو ضربان قلب متوالی را اندازه گیری کند. بیوفیدبک HRV بین سیستم قلبی عروقی و سیستم های فیزیولوژیک بدن هارمونی ایجاد می کند و در نتیجه باعث ایجاد تاثیرات مثبت در بدن می گردد. این فیدبک برای بهبود بیماری هایی مانند فشار خون بالا، اختلال استرس پس از آسیب روانی PTSD ، فیبرومالژیا، درد عضلانی مزمن ، بی خوابی و … به کار می رود.
بیوفیدبک تنفس:
در این بیوفیدبک الگوی تنفسی و نرخ تنفسی ثبت می شود و الکترودها دور سینه و شکم قرار می گیرد. این بیوفیدبک به افراد می آموزد که چگونه با استفاده از عضلات شکم تنفس به صورت ریتمیک تر و عمیق تر تنفس کنند (تنفس دیافراگمی) . با آموزش تنفس دیافراگمی می توان به افراد کمک کرد تا علایم بسیاری از اختلالات فیزیولوژیکی و روانی را بهبود ببخشند ، مانند اختلالات آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه COPD ، فشار خون بالا، اضطراب و همچنین این روش برای بهبود عملکرد فردی استفاده می شود.
بیوفیدبک دما:
در این نوع بیوفیدبک با استفاده از دمای بدن فرد سعی میشود تا به حالت فیزیولوژیک او دست یابند. در طول زمان، فرد می آموزد که چگونه دمای بدنش را تا حدودی کنترل کند و بدین ترتیب میتواند برخی از اختلالات فیزیکی خود را تا حدی کنترل کند. الکترود در این روش روی انگشتان دست یا پا قرار می گیرد. این نوع بیوفیدبک می تواند برای کنترل اثرات استرس و اضطراب ، درمان بیماری رینود، میگرن و همچنین بهبود عملکرد فردی استفاده شود.
بیوفیدبک سرعت هدایت پوست SC یا بیوفیدبک فعالیت الکتریکی پوست EDA یا تعریق پوست:
دراین روش الکترودها به انگشتان دست یا پا متصل میشوندکه میزان هدایت پوست را فیدبک می دهند. هدایت پوست تحت تاثیر اعصاب سمپاتیک است و نشان دهنده ی جنبه های مختلف احساسی و شناختی در فرد است ، بنابراین اندازه گیری آن یک دیدگاهی در مورد وضعیت سیستم اعصاب خودمختار به ما می دهد. این بیوفیدبک برای درمان اضطراب ، درد های مزمن، هایپرهیدروزیس و استرس استفاده می شود.
دستیابی به عملکرد بهینه:
افزایش یادگیری در دانش آموزان و دانشجویان
بهبود مدیریت فردی، حافظه و تمرکز
مدیریت استرس شغلی
افزایش مهارت های مدیریتی
کاهش اضطراب حین اجرا در ورزش
بهبود توانایی تمرکز تحت استرس
افزایش سرعت عکس العمل
افزایش سرعت توانبخشی بعد از آسیب
بهبود اختلالات روانی- احساسی:
اختلال ADHD ، اوتیسم، اضطراب ، فوبیا و ترس، افسردگی، وسواس، اختلالات خواب
اعتیاد به قمار، کامپیوتر،الکل، مواد مخدر،سیگار، رفتار جنسی
بهبود بیماری های روان تنی:
سکته ، صرع، تیک های عصبی، مشکل تعادل، سردرد، اسپاسم عضلانی، سندرم تونل، اختلالات سیستم عصبی خودمختار
فشارخون بالا، اختلال رینود
آسم، هایپرونتیلیشن، بیماری انسداد مزمن ریه
سندروم روده تحریک پذیر، یبوست مزمن
و همچنین اختلالات بی اختیاری ادرار و مشکلات عضلات لگن، سردرد و دردهای مزمن
دستگاه نوروفیدبک/بیوفیدبک بایولاین (Bioline) یکی از کاملترین، بروزترین و پرکاربردترین دستگاه های موجود برای انجام نوروفیدبک و بیوفیدبک است. به لطف سنسورهای متنوع آن و داشتن نرم افزاری جامع و کامل، شما می توانید به آسانی از انواع پروتکل های تشخیصی و درمانی در زمینه نوروفیدبک و بیوفیدبک استفاده نمایید.
از بایولاین می توانید به عنوان یک ابزار پژوهشی دقیق در زمینه مطالعه مغز و واسط مغز و کامپیوتر نیز بهره مند شوید.
در طول یک جلسه ی بیوفیدبک تراپی الکترودها ، بسته به این که کدام یک از پارامترهای فیزیولوژیک قرار است ثبت شوند، به قسمت های مختلف بدن وصل می شوند. این الکترودها پارامترهای مرتبط با فعالیت های غیر ارادی بدن را ثبت می کنند. در مرحله ی بعد سیگنال هایی که توسط الکترودها ثبت شدند به یک دستگاه فرستاده میشود. دستگاه هم متناسب با سیگنال های دریافتی، بر روی یک مانیتور یک فایل (فیدبک) به صورت صوت ، عکس یا فیلم پخش می کند. نوع سیگنالهای دریافتی می تواند نرخ ضربان قلب ، نرخ تنفس، فشار خون ، دما و فعالیت امواج مغزی و فعالیت عضلات باشد .
زمانی که فرد برای مدت طولانی تحت شرایط محیطی خاصی قرار دارد و یا دارای اختلال یا بیماری خاصی است (به عنوان مثال وقتی تحت استرس مزمن است) این عملکردهای غیرارادی تغییر می کنند : نرخ ضربان قلب بالا یا پایین می رود ، انقباض عضلات بیشتر یا کمتر می شود ، فشار خون افزایش یا کاهش می یابد یا تنفس سریعتر یا کند تر و یا حتی الگوهای امواج مغزی دچار تغییر می شود.
به کمک تکنیک بیوفیدبک افراد می توانند این تغییرات را حین رخ دادن روی مانیتور به صورت صدا ، عکس و یا فیلم ببینند. بنابراین آنها با دریافت فیدبک های فوری می توانند سعی کنند تا این سیگنال ها را دوباره به حالت نرمال دربیاورند.
این حلقه ی فیدبک به فرد کمک می کند تا برای ایجاد تغییرات موثر کوچک در بدن تمرکز کند. برای مثال تلاش برای ریلکس کردن یک سری عضلات مشخص (مثلا عضلات پیشانی ) و در نتیجه آن کاهش درد (سر درد تنشی) .
بعد از اینکه این پارامترها براساس نوع اطلاعاتی که فیدبک ها می دهند اصلاح شد و به حالت نرمال رسید ، افراد از این وضعیت نرمال هم فیدبک دریافت می کنند این دفعه تلاش آنها برای حفظ این حالت نرمال است. مثلا فرد سعی می کند به یاد آورد در زمانی که وضعیت نرمال شد چه افکار و احساساتی داشت و بعد سعی می کند تا به صورت عامدانه آن افکار و احساسات حفظ کند تا آن وضعیت نرمال حفظ شود.
جلسه بیوفیدبک به صورت یک بازی اجرا میشود بنابراین فرآیند یادگیری چگونگی تنظیم و کنترل پارامترهای فیزیولوژیکی جالب و موثر خواهد بود. هر جلسه درمان به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می کشد . بیماران معمولا بعد از ۱۰ جلسه شروع به دیدن تاثیرات بیوفیدبک می کنند . البته در برخی از اختلالات مانند فشار خون بالا و ADHD ممکن است ۲۰ جلسه یا بیشتر طول بکشد تا بهبودی مشاهده شود.
اگر یک دوره ی آموزش بیوفیدبک با موفقیت پایان پذیرد شخص می آموزد با اختیارخویش پارامترهای فیزیولوژیک مورد نظر را ،حتی زمانی که به دستگاه بیوفیدبک متصل نیست، تحت کنترل در آورد.
از بیوفیدبک برای طیف وسیعی از برنامه‌ها استفاده میشود. از جمله:
بیوفیدبک به طور کلی برای مدیریت استرس و همچنین علائم استرس‌زا برای بیماری‌ها مفید می‌باشد. به عنوان مثال روان‌پزشکان ممکن است از بیوفیدبک برای کمک به بیماران برای کنترل پاسخ‌گویی به استرس استفاده کنند.
استرس مزمن میتواند طیف گسترده‌ای از اثرات منفی از جمله کاهش ایمنی، بیماری قلبی، افسردگی، مشکلات گوارشی و اختلال خواب را همراه داشته باشد. با یادگیری اینکه چگونه میتوان واکنش‌های ناشی از استرس را مدیریت کرد، میتوان اثرات مضر جسمی و روانی ناشی از استرس را در بیماران کاهش داد.
با یادگیری و شناخت علائم و نشانه‌های جسمی استرس و اضطراب مانند افزایش ضربان قلب، دمای بدن و فشار عضلات، افراد می‌توانند راحت‌تر به آرامش برسند. دانشمندان معتقدند که این موضوع اغلب مربوط به واکنش ناشی از استرس است که بدن را به سمت حالت ” ستیز و گریز” برای مقابله با خطرهای احتمالی که اغلب شرایط خاصی را تشدید می‌کنند، می‌کشاند.
با یادگیری چگونگی کنترل پاسخ‌های فیزیولوژیکی در برابر استرس، بیمارانِ بیوفیدبک می‌توانند روش آرام کردن ذهن و بدن خود را یاد بگیرند و بهتر با علائم استرس کنار بیایند.
حسگرهای الکتریکی به مناطق خاص بدن شما با توجه به نوع واکنش، نصب شده و عمل اندازه‌گیری انجام میشود. این سنسورها به یک دستگاه اندازه‌گیری وصل می‌شوند و از عکس‌العمل جسمانی شما بازخورد میدهد.
در طول جلسه، درمانگر شما را از طریق تمرینات ذهنی مختلف که شامل تجسم، مدیتیشن، تنفس یا تکنیک‌های آرامش بخش می‌باشد، هدایت می‌کند. با اتمام این فعالیت‌ها، شما اطلاعاتی مربوط به نتیجه‌ی جسمانی خود از دستگاه دریافت می‌کنید.
جلسه بیوفیدبک اغلب بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. طول مدت درمان و تعداد جلسات مود نیاز به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله اینکه شما چقدر به به تمرین‌ها واکنش نشان می‌دهید، شرایطی که روی آنها تمرکز کردید و همچنین اهداف شما برای درمان.
یک دوره معمولی از درمان معمولا بین ۴ تا ۶ جلسه است، اما تعداد جلسات بین ۸ تا ۱۰ جلسه هم غیرمعمول نیست.
هزینه جلسه‌های بیوفیدبک بر اساس تعرفه خدمات تشخیصی و درمانی توسط نظام پزشکی مشخص می‌گردد. هزینه‌ها بسته به آموزش، صلاحیت و تجربه‌های درمانگر بیوفیدبک، متغیر می‌باشد.
یکی از اولین مراکز درمانی پیشرو در حیطه درمان‌های تکنولوژیک، در ایران، مرکز آرامش پارند می‌باشد که خدمات درمانی متعددی از جمله درمان با بیوفیدبک را ارائه میدهد.
مرکز پارند همچنین با اسپانسری شرکت مدیناطب، اقدام به برگزاری کارگاه آموزشی بیوفیدبک می‌کند.
بیوفیدبک معمولا به جای یک درمان، نوعی آموزش محسوب میشود. با آموزش و تمرین، بیوفیدبک میتواند برای کمک کردن به افراد برای توسعه مهارت‌های جدید استفاده شود که میتواند برای عملکرد بهتر، مفید واقع شود. برای اثربخش بودن بیوفیدبک، نیاز است که بیماران نقش مؤثری در معالجه خود داشته باشند. به موفقیت رسیدن، اغلب مستلزم این است که بیماران بین جلسات، تمرینات خود را انجام دهند.
دستگاه بیوفیدبک که برای اهداف کلینیکی مورد استفاده قرار میگیرد، توسط سازمان غذا و دارو ایالت متحده تنظیم میشود. دستگاه‌های بیوفیدبک اغلب از طریق مطب درمانگر بیوفیدبک یا متخصص سلامت در دسترس قرار دارد.
تعدادی دستگاه بیوفیدبک نیز وجود دارد که می‌توانید برای مصارف شخصی و خانگی استفاده کنید. چنین دستگاه‌هایی اغلب شامل پوشیدن سنسورهایی هستند که اطلاعات را ضبط می‌کنند و قابلیت اتصال به رایانه دارند. سایر دستگاه‌های پوشیدنی به واسطه حسگرهای موجود در آن اطلاعات را از طریق یک برنامه در گوشی همراه ارائه میدهد.
از جمله دستگاه‌های خانگی موجود در بازار ایران میتوان به دستگاه بیوفیدک پلویک، محصول شرکت مدیناطب اشاره کرد که برای تقویت عضلات کف لگن (مخصوص بانوان) کاربرد بسیار دارد.
ارزیابی کوتاهی از دستگاه‌های بیوفیدبک به صورت آنلاین از طریق سایت‌هایی مانند آمازون وجود دارد که تعدادی دستگاه‌های پوشیدنی از حسگرهای عضلانی گرفته تا یونیت‌های واکنش پوست و مانیتورهای امواج مغز را نشان میدهد.
چنین دستگاه‌هایی خواسته‌های متنوعی را پاسخ میدهد و تعدادی از بیماری‌های مختلف مانند میگرن، ضعف دهانه رحم، خروپف، افسردگی، بیش فعالی، اوتیسم، اختلال خواب و دیگر موارد را مورد هدف قرار میدهد.
قبل از تهیه کردن هر مدل از دستگاه‌های بیوفیدبک شخصی، مدتی را صرف بررسی مشخصات دستگاه کنید. بسیاری از این دستگاه‌ها مدعی طرح‌های بسیار مبالغه‌آمیز هستند و از طرف محققان توصیه نمی‌شوند.
شرکت مدیناطب مفتخر است به تولید اولین دستگاه بیوفیدبک در ایران با نام تجاری Bioline که در بسیاری از مراکز درمانی ایران و سایر کشورها استفاده میشود. همچنین مدیناطب به عنوان نماینده دو برند معتبر بیوفیدبک، Medicom روسیه و Vilistus انگلستان، فعالیت دارد.
مانند سایر روش‌های درمانی، بیوفیدبک نیز مجموعه‌ای از جنبه‌های خوب و بد است. ممکن است برای همۀ افراد مناسب نباشد، به همین منظور، با درنظرگرفتن خطرات و مزایای آن، بهترین مورد را برای وضعیت خود انتخاب کنید.
برخی از دلایلی که موجب استفاده شما از بیوفیدبک میشود چیست؟
استفاده از بیوفیدبک ممکن است در شرایطی که روش‌های درمانی دیگر تأثیرگذار نیستند یا افراد توانایی استفاده از داروها را ندارند، کارساز باشد. از آنجایی که بیوفیدبک غیرتهاجمی است، امکان اینکه بیمار این روش را به درمان تهاجمی یا مختل کننده ترجیح دهد، وجود دارد.
آموزش بیوفیدبک همچنین میتواند به عنوان بخشی از یک روش درمانی باشد. افراد معمولا برای بهترشدن سایر روش‌های درمانی از بیوفیدبک استفاده می‌کنند.
بیوفیدبک همچنین به افراد می‌آموزد که چگونه در موقعیت‌های استرس‌زا عکس‌العمل خود را کنترل کنند، که میتواند به افراد حس در دست داشتن اوضاع را منتقل کند. این موضوع به افراد کمک می‌کند تا استرس روزمره خود در زندگی را بهتر مدیریت کنند که نتیجۀ آن کنار آمدن با اضطراب یا مدیریت کردن استرس است که موجب سلامت اطرافیان نیز میشود.
علاوه بر کمک به افراد برای بهبود مدیریت استرس و دیگر شرایط، بیوفیدبک همچنین میتواند مزایای سلامت روان دیگران را همراه داشته باشد. روند آموزش میتواند به افراد کمک کند تا تکنیک‌های جدیدی را برای مدیریت اضطراب و پاسخ‌های عاطفی خود یاد بگیرند. چنین آموزش‌هایی میتواند به افراد برای به عهده گرفتن مسئولیت سلامتی‌شان کمک کند تا احساس قدرت و کنترل بیشتری داشته باشند.
بیوفیدبک معمولا یک روش ایمن به شمار می‌آید، اما شما باید قبل از شروع با روان‌پزشک و درمانگر خود دربارۀ گزینه‌های موجود صحبت کنید. بیوفیدبک لزوما برای همۀ افراد ضروری نیست و ممکن است روش‌های دیگر برای وضعیت بخصوص هر فرد وجود داشته باشد که بهتر عمل می‌کنند.
اگر به این نتیجه رسیدید که بیوفیدبک برای شما مناسب است، از تمامی روش‌های درمانی حرفه‌ای که به شما آموزش داده میشود و از مقدار هزینۀ احتمالی تمرین‌های بیوفیدبک از جمله هزینه هر جلسه و هزینه‌های مربوط به دستگاه‌هایی که ممکن است خریداری کنید آگاه باشید.
سخنی از محققان
بیوفیدبک یکی از گزینه‌هایی است که به شما کمک می‌کند کنترل بیشتری روی پاسخ‌ها و رفتارهای بدنی خود داشته باشید. قبل از تصمیم گیری در مورد اینکه آیا بیوفیدبک برای شما مناسب است مزایا، خطرات و هزینه‌های احتمالی مرتبط با این نوع آموزش را در نظر بگیرید.
کلیه حقوق برای مدیناطب محفوظ می‌باشد © All Rights Reserved 2023 طراحی و توسعه وب
