درمان شناختی رفتاری (CBT) چیست؟

درمان شناختی رفتاری (CBT) نوعی از روان‌درمانی است که به بیماران برای درک افکار و احساسات که بر رفتار آنها تأثیر می‌گذارد، کمک می‌کند. CBT معمولا برای درمانِ طیف گسترده‌ای از اختلالات مانند ترس‌ها، اعتیاد، افسردگی و اضطراب استفاده می‌شود.

درمان رفتاری-شناختی به‌طورکلی کوتاه مدت است و به بیماران برای حل کردن یک مشکل خاص کمک می‌کند. در طول دوره درمان، افراد می‌آموزند که چگونه الگوهای فکری مخرب و آزاردهنده را که تأثیر منفی بر رفتار و احساسات می‌گذارد، شناسایی کنند و تغییر دهند.

مبانی درمان شناختی رفتاری

مفهوم اساسی CBT این است که افکار و احساسات ما نقش اساسی در رفتار ما دارند. به عنوان مثال، شخصی که زمان زیادی را صرف فکر کردن به سقوط هواپیما، حوادث باند فرودگاه و سایر حوادث هوایی می‌کند، خود را درحال دوری کردن از مسافرت‌های هوایی می‌بیند.

هدف از درمان شناختی رفتاری این است که به بیماران یاد دهیم که اگرچه آنها نمی‌توانند همۀ جنبه‌های جهان اطراف خود را کنترل کنند، اما قادر به کنترل درک کردن و کنار آمدن با آنچه در محیط اطرافشان رخ می‌دهد، هستند.

درمان رفتاری شناختی در سال‌های اخیر میان هر دو گروه مصرف‌کنندگان سلامت و متخصصان درمان، محبوبیت یافته است. ازآنجا که CBT معمولا یک گزینه درمانی کوتاه مدت است، اغلب مقرون به صرفه‌تر از دیگر روش‌های درمانی است. همچنین CBT از نظر تجربی پشتیبانی شده و نشان داده است که به‌طور مؤثر به بیماران برای غلبه بر طیف گسترده‌ای از رفتارهای ناهنجار کمک می‌کند.

افکار خودکار منفی

یکی از اصلی‌ترین تمرکزهای درمان شناختی رفتاری بر تغییر افکار خودکار منفی است که می‌تواند به مشکلات عاطفی، افسردگی و اضطراب کمک کرده و آن را تشدید کند. این افکار منفی که به‌طور خودبه‌خودی پیش می‌روند، حقیقی پذیرفته شده‌اند و می‌توانند بر روحیۀ فرد تأثیر منفی بگذارند.

از طریق فرآیند CBT، بیماران این افکار را مورد بررسی قرار می‌دهند و از آنها خواسته می‌شود تا به شواهدی از واقعیت بپردازند که این افکار را قبول یا رد می‌کنند. با انجام این کار افراد قادرند با نگاهی عینی‌تر و واقع بینانه‌تر به افکارشان درمورد اضطراب و افسردگی بپردازند. با آگاهی از افکار منفی و غالبا غیرواقعی که احساسات و خلق و خوی آنها را تضعیف می‌کند، افراد می‌توانند با الگوهای سالم‌تری فکر کنند.

انواع درمان شناختی رفتاری

طبق اعلام انجمن روان‌شناسان رفتاری و ادراکی بریتانیا، “روان درمانیِ شناختی و رفتاری طیف وسیعی از روش‌های درمانی است که براساس اصول و مفاهیم برگرفته از مدل‌های روان‌شناختی احساسات و رفتار‌های انسانی انجام می‌شود. آنها شامل طیف گسترده‌ای از رویکردهای درمانی برای اختلالات عاطفی، که با همراهی پیوسته با روان‌درمانی ساختاریِ فردی به منظور کمک به خود انجام می‌گردد.

تعدادی از انواع خاص عملکردهای درمانی وجود دارد که شامل CBT هستند و به طور منظم توسط متخصصان بهداشت روان استفاده می‌شود. نمونه‌هایی از این موارد عبارتند از:

• رفتاردرمانی هیجانی-منطقی (REBT): این نوع CBT بر شناسایی و تغییر باورهای نادرست متمرکز است. فرایند REBT شامل شناسایی باورهای غیرمنطقی، به چالش کشیدن این باورها و در نهایت یادگیری شناختن و تغییر این الگوهای فکری است.
• درمان شناختی: این نوع درمان با محوریت شناسایی و تغییر الگوهای فکری نادرست، پاسخ‌های عاطفی و رفتارها انجام می‌شود.
• درمان چند مرحله‌ای: این شکل از CBT نشان می‌دهد که با انجام هفت روش متفاوت و به‌هم پیوسته که شامل رفتار، تأثیرگذاری، احساس، تخیل، شناخت، معیارهای فردی و بررسی دارویی/بیولوژیکی می‌شوند، باید مشکلات روان‌شناختی درمان شود.
• رفتاردرمانی دیالکتیک: این نوع درمان شناختی-رفتاری به رفتارها و الگوهای فکری می‌پردازد و استراتژی‌هایی مانند کنترل عواطف و اندیشیدن را دربر می‌گیرد.

درحالی که هر نوع از درمان شناختی-رفتاری رویکرد منحصر به فرد خود را ارائه می‌دهد، هرکدام متمرکز بر پرداختن به الگوهای فکری هستند که به تنش‌های روانی کمک می‌کند.

مؤلفه‌های درمان شناختی رفتاری

افراد غالبا افکار یا احساساتی را تجربه می‌کنند که باورهای نادرست را تقویت یا پیچیده می‌کند. چنین باوری می‌تواند منجر به رفتارهای مشکل‌ ساز شود که می‌تواند زمینه‌های مختلفی از زندگی ازجمله خانواده، روابط عاشقانه، کار و تحصیل را تحت تأثیر قرار دهد.

به عنوان مثال، فردی که از عزت نفس پایین رنج می‌برد ممکن است افکار منفی در رابطه با توانایی‌ها و ظاهر خود تجربه کند. در نتیجۀ این الگوهای تفکر منفی، فرد ممکن است از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب کند یا از موقعیت‌های موفقیت‌آمیز در مدرسه و کار صرف نظر کند.

به منظور مقابله با این افکار و رفتارهای مخرب، یک درمانگر شناختی-رفتاری شروع به کمک به بیماران برای شناخت باورهای مشکل‌ساز، کرد. این مرحله که به عنوان تحلیل عملکرد شناخته می‌شود، برای یادگیری چگونگی تأثیر افکار، احساسات و موقعیت‌ها در رفتارهای ناسازگارانه، مهم است. این روند می‌تواند سخت باشد بخصوص برای بیمارانی که با درونگرایی دست و پنجه نرم می‌کنند؛ اما در نهایت می‌تواند منجر به کشف خود و افزایش بینش شود که بخش مهمی از این فرآیند است.

دومین بخش از درمان رفتاری-شناختی بر رفتارهای واقعی متمرکز است که به حل مشکل کمک می‌کند. بیمار شروع به یادگیری و تمرین مهارت‌های جدید می‌کند که در شرایط “دنیای واقعی”  مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال، شخصی که از بیماری اعتیاد به مواد مخدر رنج می‌برد ممکن است شروع به تمرین مهارت‌های جدید در مقابله و برخورد با موقعیت‌های اجتماعی داشته باشد، که ممکن است باعث بازگشتن بیماری شود. در بیشتر موارد CBT یک فرآیند تدریجی وجود دارد که به فرد کمک می‌کند تا در جهت تغییر رفتار گام بردارد. ممکن است شخصی که از اضطراب اجتماعی رنج می‌برد، خود را در فضای اجتماعی متشنج تصور کند.

در مرحله بعد، بیمار ممکن است تمرین یک گفتگو با دوستان، خانواده و آشنایان خود را شروع کند. با پیشرفت تدریجی در جهت رسیدن به یک هدف بزرگتر، این روند به مراتب ترس کمتر و رسیدن آسان‌تر به هدف را در پیش دارد.

فرآیند درمان شناختی رفتاری

• در طی فرآیند CBT، درمانگر نقش بسیار فعالی را به عهده دارد.
• CBT بسیار متمرکز و هدفمند است و بیمار و درمانگر با همکاری هم در راستای هدف متقابل همکاری می‌کنند.
• درمانگر به طور معمول روند را با جزئیات توضیح می‌دهد و تمریناتی برای انجام دادن میان جلسات به بیمار داده می‌شود.
• درمان شناختی-رفتاری می‌تواند به عنوان یک درمان کوتاه مدت با محوریت کمک کردن به بیمار برای مقابله با مشکلی خاص مورد استفاده قرار گیرد.

استفاده از درمان شناختی رفتاری

درمان شناختی-رفتاری برای معالجه و درمان مبتلایان به طیف گسترده‌ای از اختلالات استفاده می‌شود. از جمله:

• اضطراب
• ترس و فوبیا
• افسردگی
• اعتیاد
• اختلال در خوردن
• وحشت زدگی
• خشم

CBT یکی از پرتحقیق‌ترین‌ها در زمینه روان درمانی است.  زیرا درمان بر روی اهداف بسیار مشخصی متمرکز است و نتایج به آسانی قابل اندازه‌گیری هستند.

در مقایسه با روانکاوی، انواع روان‌درمانی که جستجو در خود به صورت بی حد و مرز را تشویق می‌کنند، درمان رفتاری شناختی اغلب برای بیمارانی که با رویکرد ساختار یافته و متمرکز راحت تر هستند، نقش آموزشی مناسب‌تری را ایفا می‌کند. با این حال برای اینکه CBT مؤثرتر باشد، فرد باید آماده و مایل باشد که وقت و تلاش خود را صرف تجزیه و تحلیل افکار و احساسات خود کند. تحلیل این چنینی خود و تمرین‌های خانگی ممکن است دشوار باشد، اما یک روش عالی برای چگونگی تأثیر حالات داخلی به صورت رفتارهای بیرونی است.

درمان شناختی رفتاری همچنین برای افرادی که به دنبال یک گزینه درمانی کوتاه مدت برای انواع خاصی از تنش‌های عاطفی که لزوما شامل داروهای روان‌گردان نیست، مناسب است. یکی از بزرگترین فواید درمان شناختی رفتاری این است که به بیماران کمک می‌کند تا مهارت‌هایی را در خود رشد دهند که هم برای زمان حال و هم برای آینده کارساز باشد.

نقد درمان شناختی رفتاری

درابتدا، برخی از بیماران  بیان می‌کنند که درحالی که آنها متوجه بعضی افکار غیر سالم و غیر عقلانی هستند، آگاهی از این افکار صرفا باعث تغییرات آسان آنها نمی‌شود. CBT تمایلی ندارد که به واسطه مقاومت‌های ناخودآگاه اساسی تغییراتی مانند روان درمانی و روانکاوی داشته باشد.

توجه به این نکته مهم است که CBT فقط شامل شناسایی این الگوهای فکری نیست. این امر بر استفاده از طیف گسترده‌ای از استراتژی‌ها برای کمک به بیماران برای غلبه کردن بر این افکار متمرکز شده است. چنین استراتژی‌هایی ممکن است شامل روزنامه‌نگاری، نقش بازی کردن، تکنیک‌های آرامش و حواس پرتی ذهنی باشد.

درمان شناختی رفتاری می‌تواند یک انتخاب درمانی مؤثر برای طیف وسیعی از موضوعات روان‌شناختی باشد. اگر احساس می‌کنید که احتمال مفید بودن این روش درمانی برای شما وجود دارد، با درمانگر خود مشورت کنید و فهرست راهنمای درمانگران معتبر که از طرف انجمن ملی درمان‌گران شناختی رفتاری پیشنهاد شده است را برای یافتن یک متخصص در منطقه زندگی خود بررسی کنید.